1. Ρώτησε κάποιος τον αββά Αντώνιο:
“Τι αν φυλάξω, θα είμαι αρεστός στον Θεό;”
Και απάντησε ο Γέροντας:
“Τήρησε αυτά που θα σου παραγγείλω:
Όπου κι αν πάς, τον Θεό να΄ χεις μπρος στα μάτια σου πάντοτε.
Ό,τι κι αν κάνεις, να στηρίζεται στη μαρτυρία των θείων Γραφών.
Και σ΄ όποιον τόπο κι αν κατοικείς, μη μετακινείσαι εύκολα από κει.
Αυτές τις τρεις παραγγελίες κράτησέ τες και σώζεσαι”.
8. Ο αββάς Βενιαμίν πεθαίνοντας είπε στα πνευματικά του παιδιά:
“Κάντε αυτά που θα σας πω και θα μπορέσετε να σωθείτε:
Να είστε πάντοτε χαρούμενοι, να προσεύχεστε αδιάκοπα και να
ευχαριστείτε τον Θεό για το κάθε τι”.
10.Είπε ο αββάς Γρηγόριος ο Θεολόγος:
“Ο Θεός από κάθε άνθρωπο που είναι βαφτισμένος αυτά τα τρία ζητάει:
Από την ψυχή ορθή πίστη, από τη γλώσσα την αλήθεια και από το σώμα τη
σωφροσύνη”.
13.Ο μακάριος Επιφάνιος έλεγε:
“Είναι απαραίτητο να αποκτούν, όσοι μπορούν, τα χριστιανικά βιβλία.
Και μόνο που τα βλέπουμε τα βιβλία, μας κάνουν πιο διστακτικούς προς
την αμαρτία, αλλά και μας παρακινούν να ανοίγουμε τα μάτια όλο και
περισσότερο προς το θέλημα του Θεού”.
14.Είπε πάλι:
“Μεγάλη ασφάλεια για την αποφυγή της αμαρτίας είναι η ανάγνωση της
αγίας Γραφής”.
15.Είπε επίσης:
“Η άγνοια της αγίας Γραφής είναι μεγάλος γκρεμός και βαθύ χάσμα”.
16.Είπε ακόμη:
“Το να αγνοούν οι άνθρωποι εντελώς τους θείους νόμους είναι μεγάλη
προδοσία της σωτηρίας”.
8. Είπε ο ίδιος πάλι:
“Ο Θεός στους αμαρτωλούς χαρίζει και το κεφάλαιο, όταν μετανοούν, όπως
στην πόρνη και τον τελώνη, ενώ από τους δικαίους ζητάει και τόκους. Και
αυτό είναι ακριβώς εκείνο που έλεγε ο Κύριος στους Αποστόλους:
Εάν η ευσέβειά σας δεν ξεπεράσει την ευσέβεια των Γραμματέων και των
Φαρισαίων, δεν θα μπείτε στη Βασιλεία των Ουρανών”.
9. Είπε ο αββάς Ευπρέπιος:
“Εφόσον παραδέχεσαι ότι ο Θεός είναι αξιόπιστος και δυνατός, πίστευέ Τον
και θα μετέχεις στις ευλογίες Του.
Αν όμως το παίρνεις αψήφιστα το πράγμα, σημαίνει ότι δεν πιστεύεις”.
Και πρόσθεσε:
“Όλοι πιστεύουμε ότι είναι δυνατός ο Θεός, επίσης πιστεύουμε ότι τα
πάντα μπορεί να κάνει, αλλά είναι ανάγκη να έχεις πίστη μέσα σου και για
τις προσωπικές σου υποθέσεις, ότι δηλαδή και σε σένα θα κάνει θαυμαστά
σημεία”.
10. Ένας αδελφός ρώτησε τον ίδιο Γέροντα:
“Πώς έρχεται στην ψυχή ο φόβος του Θεού;”
Και ο Γέροντας είπε:
“Εάν ο άνθρωπος έχει την ταπείνωση και την ακτημοσύνη, έρχεται μέσα
του ο φόβος του Θεού”.
22.Στις αρχές της μοναχικής του ζωής ο ίδιος ο αββάς Ευπρέπιος επισκέφθηκε
κάποιον Γέροντα και του είπε:
“Αββά, πες μου κάποιον λόγο, πώς θα μπορέσω να σωθώ;”
Κι εκείνος του είπε:
“Εάν θέλεις να σωθείς, όπου κι αν πάς, μη βιαστείς να πάρεις τον λόγο,
πριν σε ρωτήσει κάποιος”.
Αυτός ένιωσε συντριβή για τον λόγο που του είπε και έβαλε μετάνοια
λέγοντας:
“Αλήθεια, πολλά βιβλία διάβασα και τέτοια ωφέλεια ποτέ δε γνώρισα”. Κι
έφυγε πολύ ωφελημένος.
6
23.Είπε η αμμάς Ευγενία: “Μας συμφέρει σαν ζητιάνοι να ζούμε, αρκεί μόνο να
είμαστε μαζί με τον Ιησού.
Γιατί όποιος είναι μαζί με τον Ιησού, είναι πλούσιος κι αν ακόμη υλικά είναι
φτωχός.
Αυτός ο οποίος προτιμά τα γήινα από τα πνευματικά, θα χάσει και τα δύο,
ενώ εκείνος που επιθυμεί τα ουράνια, θα βρει οπωσδήποτε και επίγεια
αγαθά”.
28.Είπε ο αββάς Ησαϊας ο ιερέας:
“Κάποιος από τους Πατέρες έλεγε πως ο άνθρωπος οφείλει, πάνω απ΄ όλα,
να αποκτήσει πίστη στον Θεό και ν΄ αναζητεί συνεχώς και με πόθο τον
Θεό. Να επιδιώκει επίσης την κακοπάθεια, την ταπεινοφροσύνη, την
αγνότητα, τη φιλανθρωπία και την αγάπη σ΄ όλους. Την υποταγή και την
πραότητα, τη μακροθυμία και την υπομονή, την επιθυμία για τον Θεό, και
να παρακαλεί συνεχώς τον Θεό με πόνο καρδιάς και αληθινή αγάπη για να
μην κοιτάξει ποτέ προς τα πίσω, αλλά να έχει στραμμένη την προσοχή του
σ΄ αυτά που ακολουθούν. Να μην έχει πεποίθηση στα καλά του έργα,
δηλαδή στη διακονία του, και να ζητάει από τον Θεό αδιάκοπα τη βοήθεια
για ό,τι φέρνει η κάθε μέρα”.
32.Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Ησαϊα για τη φράση της προσευχής που
υπάρχει στο Ευαγγέλιο:
“Τί σημαίνει το: Αγιασθήτω το όνομά σου;”
Και εκείνος αποκρίθηκε:
“Αυτό αφορά τους τελείους. Είναι αδύνατο να αγιασθεί το όνομα του Θεού
από εμάς, εφόσον μας εξουσιάζουν τα πάθη”.
44. Είπε ο μακάριος Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
“Όταν κάθεσαι να διαβάσεις λόγο Θεού, να επικαλείσαι στην αρχή τον Θεό
ν΄ ανοίξει τα μάτια της ψυχής σου, ώστε να μην περιοριστείς στο να
διαβάζεις μόνο αυτά που γράφτηκαν αλλά και να τα εκτελείς, και έτσι να
μη γίνει καταδίκη μας η μελέτη του βίου και των λόγων των αγίων”.
48.Ανηφορίζοντας από τη Γεθσημανή στο όρος των Ελαιών, συναντά κανείς το
μοναστήρι του αββά Αβραμίου.
Σ΄ αυτό το μοναστήρι ηγούμενος ήταν ο αββάς Ιωάννης ο Κυζικηνός. Τον
ρωτήσαμε λοιπόν κάποια μέρα:
“Αββά, πώς μπορεί να αποκτήσει κανείς αρετή;”
Και μας απάντησε ο Γέροντας:
“Αν θέλει κανείς ν΄ αποκτήσει μια αρετή, δεν μπορεί να την κάνει κτήμα
του, αν δεν μισήσει την κακία που είναι ο αντίποδάς της.
7
Αν λοιπόν θέλεις να έχεις πάντοτε πένθος στην ψυχή σου, μίσησε το
γέλιο.
Θέλεις να έχεις ταπείνωση; Μίσησε την υπερηφάνεια.
Θέλεις να είσαι εγκρατής; Μίσησε τη λαιμαργία.
Θέλεις να είσαι σώφρων; Μίσησε την ακόλαστη ζωή.
Θέλεις να είσαι ακτήμων; Μίσησε τη φιλαργυρία.
Αυτός που θέλει να είναι κάτοικος της ερήμου, μισεί τις πόλεις εξαιτίας
των πειρασμών.
Αυτός που θέλει να έχει ησυχία, μισεί την παρρησία.
Αυτός που θέλει να ζει άγνωστος, μισεί την τάση για επίδειξη.
Αυτός που θέλει να κυριαρχεί στην οργή, μισεί να περνάει τις ώρες του
μαζί με πολλούς.
Αυτός που θέλει να έχει αμνησικακία, αποφεύγει να κακολογεί τους
άλλους.
Αυτός που θέλει να είναι απερίσπαστος, μένει στη μοναξιά.
Αυτός που θέλει να κυριαρχεί στη γλώσσα, ας κλείνει τ΄ αυτιά του να
μην ακούει πολλά.
Αυτός που θέλει να έχει τον φόβο του Θεού πάντοτε, θα μισήσει τη
σωματική ανάπαυση και θα αγαπήσει τη θλίψη και τη στενοχώρια”.
56.Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Μακάριο τον μέγα σχετικά με την
τελειότητα. Και απάντησε ο Γέροντας τα εξής:
“Δεν μπορεί να είναι κανείς τέλειος, εάν δεν αποκτήσει ταπείνωση μεγάλη
στην καρδιά και στο σώμα, εάν δεν μάθει δηλαδή:
Nα μην υπολογίζει τον εαυτό του σε καμιά περίπτωση αλλά να προτιμά
να βάζει ταπεινά τον εαυτό του χαμηλότερα απ΄ όλη την κτίση, να μην
κρίνει διόλου κάποιον, παρά μόνο τον εαυτό του, να υπομένει την
καταφρόνια και να αποστρέφεται ολόψυχα κάθε κακία.
Nα βιάζει τον εαυτό του να΄ ναι μακρόθυμος, αγαθός, ν΄ αγαπά τους
αδελφούς, να είναι σώφρων, να κυριαρχεί στον εαυτό του, γιατί λέει η
αγία Γραφή “η Βασιλεία των Ουρανών ανήκει σ΄ αυτούς που ασκούν βία
στον εαυτό τους και αυτοί οι αγωνιστές την κερδίζουν.
Nα βλέπει ίσια με τα μάτια, να φρουρεί τη γλώσσα και ν΄
αποφεύγει ν΄ ακούει μάταια πράγματα που φθείρουν την ψυχή.
Tα χέρια να κινούνται για να κάνουν το θέλημα του Θεού, η καρδιά να
είναι καθαρή έναντι του Θεού και το σώμα αμόλυντο, να έχει τη μνήμη
του θανάτου καθημερινά, ν΄ αποκηρύσσει την εσωτερική οργή και
κακία.
8
Nα αποτάσσεται τα υλικά και τις σαρκικές ηδονές, να αποτάσσεται το
διάβολο και όλα τα έργα αυτού και να συντάσσεται σταθερά με τον
Βασιλιά των πάντων Θεό και μ΄ όλες τις εντολές του, να προσεύχεται
αδιάκοπα και να παραμένει κοντά στον Θεό πάντοτε, σε κάθε
περίσταση και σε κάθε εργασία”.
60. Είπε ο αββάς Μωυσής:
“Είναι αδύνατο να αποκτήσει κανείς τον Ιησού, παρά μόνο με κόπο, με
ταπείνωση και με προσευχή ακατάπαυστη”.
62. Ένας αδελφός ρώτησε κάποιον Γέροντα:
“Ποιο καλό πράγμα υπάρχει, για να το κάνω και να βρω ζωή μέσα σ΄αυτό;”
Και είπε ο Γέροντας:
“Ο Θεός γνωρίζει το καλό. Όμως άκουσα ότι κάποιος από τους πατέρες
ρώτησε τον αββά Νισθερώο τον μεγάλο, τον φίλο του αββά Αντωνίου:”
“Ποιο θεωρείται έργο καλό για να το κάνω;”
Κι εκείνος του είπε:
“Όλες οι αρετές δεν είναι ισοδύναμες; Η αγία Γραφή λέει ότι ο Αβραάμ
υπήρξε φιλόξενος και είχε τον Θεό μαζί του. Ο Ηλίας αγαπούσε την ησυχία
και ο Θεός ήταν μαζί του. Ο Δαβίδ ήταν ταπεινός και ο Θεός ήταν μαζί του.
Ό,τι λοιπόν καταλαβαίνεις να θέλει η ψυχή σου που είναι σύμφωνο με το
θέλημα του Θεού, αυτό κάνε και κράτα άγρυπνη την καρδιά σου”.
64. Είπε ο αββάς Ποιμήν:
“Η επαγρύπνηση και η προσοχή στον εαυτό μας και η διάκριση, αυτές οι
τρεις αρετές είναι οδηγοί της ψυχής”.
70. Είπε ακόμη ότι, όταν πρόκειται ένας άνθρωπος να χτίσει σπίτι, πολλά είναι
τα χρειαζούμενα που συγκεντρώνει, για να μπορέσει να το στήσει το σπίτι,
αλλά και είδη διάφορα συγκεντρώνει, έτσι κι εμείς ας αποκτήσουμε λίγο,
έστω, απ΄ όλες τις αρετές.
78. Είπε πάλι:
“Προσπάθησε όσο μπορείς να μην κακομεταχειρισθείς γενικώς κανένα, και
καθαρή κράτησε την καρδιά σου στις σχέσεις σου με κάθε άνθρωπο”.
81. Είπε ο αββάς Παμβώ:
“Εάν έχεις καρδιά, μπορείς να σωθείς”.
89. Είπε κάποιος Γέροντας:
“Έχε έτοιμο το σπαθί σου για αγώνα”.
Και ο αδελφός απάντησε:
9
“Το θέλω αλλά δεν μ΄ αφήνουν τα πάθη”.
Κι ο Γέροντας πρόσθεσε:
“Η αγία Γραφή λέει: Ζήτησέ με, όταν θλίβεσαι, και θα σε απαλλάξω και θα
με δοξάσεις. Να επικαλείσαι λοιπόν Αυτόν και θα σε λυτρώσει από κάθε
πειρασμό”.
93. Είπε επίσης:
“Άνθρωπέ μου, για σένα γεννήθηκε ο Χριστός, γι αυτό ήρθε ο Υιός του
Θεού, για να σωθείς εσύ.
Και έγινε παιδί, και μεγάλωσε ως άνθρωπος, ενώ ήταν Θεός.
Κάποια φορά έκανε τον αναγνώστη, πήρε το ιερό βιβλίο μες στη συναγωγή
και διάβασε:
“Το Πνεύμα του Κυρίου είναι και μένει σε μένα, γιατί μ΄ αυτό με έχρισε”.
Άλλη φορά ως υποδιάκονος έκαμε φραγγέλιο από σχοινί και τους έβγαλε
όλους έξω από το ιερό και τα πρόβατα και τα βόδια και όλα τ΄ άλλα.
Άλλοτε πάλι ως διάκονος, ζώστηκε την πετσέτα και έπλυνε τα πόδια των
μαθητών του, δίνοντας εντολή να πλένουν κι αυτοί τα πόδια των αδελφών
τους, ως Ιερέας, κάθισε ανάμεσα στους ιερείς και δίδασκε τον λαό.
Κι άλλη φορά ως επίσκοπος, πήρε άρτο, τον ευλόγησε και τον έδωσε στους
μαθητές του.
Μαστιγώθηκε εξαιτίας σου και συ γι αυτόν δεν σηκώνεις ούτε μια
προσβολή, ενταφιάστηκε και αναστήθηκε ως Θεός.
Όλα για μας με τη σειρά, το ένα κατόπιν του άλλου τα υπέστη, για να μας
σώσει.
Ας είμαστε λοιπόν νηφάλιοι, ας είμαστε άγρυπνοι, ας περνούμε τον καιρό
μας προσευχόμενοι, ας κάνουμε όσα είναι ευάρεστα σ΄ Αυτόν”.
98. Είπε πάλι κάποιος απ΄ τους Γέροντες:
“Εάν ο μέσα μας άνθρωπος είναι νηφάλιος, έχει τη δύναμη να
προστατεύσει και τον έξω άνθρωπο.
Εάν όμως λείπει η εσωτερική προϋπόθεση ας φυλάξουμε με όση δύναμη
έχουμε τη γλώσσα μας”.
103.Είπε κάποιος Γέροντας:
“Είτε πέφτεις να κοιμηθείς είτε σηκώνεσαι ή οτιδήποτε άλλο κάνεις, εάν
έχεις τον Θεό μπροστά στα μάτια σου, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να
σε φοβίσει ο εχθρός και εάν ο λογισμός με τον τρόπο αυτό μείνει σταθερά
προσηλωμένος στον Θεό, τότε και η δύναμη του Θεού θα μείνει μέσα σ΄
αυτόν”.
111.Είπε κάποιος απ΄ τους πατέρες:
10
“Εάν δεν μισήσεις πρώτα, δεν μπορείς ν΄ αγαπήσεις, εάν δηλαδή δεν
μισήσεις την αμαρτία, δεν μπορείς να κάνεις το θέλημα του Θεού, όπως
αναφέρεται στην αγία Γραφή, “Απόφυγε το κακό και πράξε το καλό”.
Όμως και σ΄ αυτή την περίπτωση η ψυχική διάθεση είναι εκείνη που
μετράει πάντοτε.
Γιατί ο Αδάμ αν και ήταν μέσα στον παράδεισο, παρέβη την εντολή του
Θεού, ενώ ο Ιώβ, αν και ήταν καθισμένος πάνω στην κοπριά, κράτησε την
αυτοκυριαρχία του.
Λοιπόν το μόνο που ζητάει ο Θεός απ΄ τον άνθρωπο είναι η καλή του
διάθεση και να έχει πάντοτε τον φόβο του Θεού μέσα του”.
117.Είπε κάποιος Γέροντας:
“Φρόντισε με ιδιαίτερη προσοχή να μην αμαρτάνεις, για να μην
προσβάλεις τον Θεό που κατοικεί μέσα σου και τον διώξεις απ΄ την ψυχή
σου”.
147.Έλεγε κάποιος από τους Γέροντες:
“Ό,τι αποστρέφεσαι, μην το κάνεις στον άλλο.
Αποστρέφεσαι το να πει κάποιος λόγια εναντίον σου; Μην κακολογήσεις κι
εσύ κάποιον.
Αποστρέφεσαι το να σε εξευτελίσει κάποιος ή να σε εξυβρίσει ή να αρπάξει
κάτι από τα υπάρχοντά σου ή ό,τι άλλο παρόμοιο μπορεί να συμβεί; Και
εσύ ούτε ένα απ΄ αυτά μην κάνεις σε άλλον.
Όποιος μπορεί να κρατήσει αυτόν τον λόγο, του αρκεί για να σωθεί”.
11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Για το ότι πρέπει να επιδιώκουμε την «ησυχία» με κάθε δυνατό τρόπο
1. Όταν ο αββάς Αντώνιος ασκήτευε στην έρημο, έπεσε κάποτε σε ακηδία και
σε μεγάλη σύγχυση των λογισμών του και έλεγε στον Θεό:
“Κύριε, θέλω να
σωθώ αλλά δεν μ΄
αφήνουν οι
λογισμοί μου. Τι
να κάνω με τη
θλίψη μου αυτή;
Πώς να σωθώ;”
Κάποια φορά
λοιπόν βγήκε λίγο
προς τα έξω και
βλέπει κάποιον
σαν τον εαυτό του
να κάθεται και να
κάνει εργόχειρο.
Μετά από λίγο
άφηνε το
εργόχειρο,
σηκωνόταν και
προσευχόταν, και
ξανά καθόταν και
συνέχιζε να
πλέκει το σχοινί
του.
Ύστερα πάλι
σηκωνόταν για
προσευχή.
Ήταν άγγελος
Κυρίου που είχε
σταλεί για να
διορθώσει τον
Αντώνιο και να του δώσει σιγουριά και άκουσε τον άγγελο να του λέει:
“Κάνε κι εσύ το ίδιο και θα σωθείς”.
Και ο Αντώνιος όταν τ΄ άκουσε, πήρε μεγάλη χαρά και κουράγιο. Και έτσι
κάνοντας προχωρούσε στο έργο της σωτηρίας του.
12
16.Κάποτε κάποιοι Γέροντες πήγαν στον αββά Αρσένιο και τον παρακάλεσαν
θερμά να τους μιλήσει για τους ερημίτες μοναχούς, και μάλιστα γι αυτούς
που δεν έχουν συναπαντήματα με άλλους ανθρώπους.
Τότε ο Γέροντας είπε:
“Όταν η παρθένος μένει στο σπίτι του πατέρα της, πολλοί ζητούν να τη
μνηστευθούν, όταν όμως παντρευθεί, δεν αρέσει σε όλους,
άλλοι τη βρίσκουν ψεγάδια και άλλοι την επαινούν, και δεν τιμάται, όπως
πρώτα, όταν ήταν κρυμμένη.
Το ίδιο και με τα θέματα της ψυχής, από τη στιγμή που κοινοποιούνται, δεν
μπορούν να ικανοποιήσουν όλους”.
17.Ο αββάς Βιτίμης διηγήθηκε το εξής:
“Κάποτε καθώς κατέβαινα στη Σκήτη, κάποιοι μου έδωσαν λίγα μήλα, για
να τα μεταφέρω στους Γέροντες.
Και εγώ κτύπησα την πόρτα του κελιού του αββά Αχιλλά, για να του τα
δώσω.
Μου είπε τότε εκείνος:
“Αλήθεια, αδελφέ μου, δεν θα ήθελα τούτη την ώρα να μου κτυπήσεις την
πόρτα, κι αν ακόμη μου μετέφερες το μάννα.
Μην πάς και σε κανένα άλλο κελί”.
Εγώ τότε ανεχώρησα για το κελί μου και πρόσφερα τα μήλα στην
εκκλησία”.
11. Κάποιος αδελφός ρώτησε τον αββά Ησαϊα:
“Πώς πρέπει να ησυχάζει κανείς μέσα στο κελί; ”
Και αποκρίθηκε ο Γέροντας:
“Το να ησυχάζει κανείς στο κελί σημαίνει να εκθέτει συνεχώς τον εαυτό
του ενώπιον του Θεού και να επιστρατεύει όλη του τη δύναμη για να
αντιστέκεται σε κάθε λογισμό που σπέρνει ο εχθρός, γιατί αυτό σημαίνει
αναχώρηση από τον κόσμο”.
Και είπε ο αδελφός:
“Τι σημαίνει κόσμος; ”
“Κόσμος είναι -απάντησε ο Γέροντας- το να διασπάται κανείς σε πολλές
και διάφορες υποθέσεις.
Κόσμος είναι το να ενεργούν οι άνθρωποι τα αντίθετα προς την
ανθρώπινη φύση και να ικανοποιούν τα σαρκικά τους θελήματα.
Κόσμος είναι το να νομίσει κανείς ότι μένει παντοτινά στη ζωή αυτή.
13
Κόσμος είναι να φροντίζει για το σώμα προς βλάβην της ψυχής και να
καυχιέται γι αυτά που αφήνει πίσω του.
Κι αυτά δεν τα είπα από μόνος μου, αλλά ο Ιωάννης ο Απόστολος είναι που
τα λέει:
Μην αγαπάτε τον κόσμο μήτε όσα είναι του κόσμου”.
23.Ένας αδελφός τον ρώτησε:
“Τι χρειάζεται να κάνει ο ησυχαστής; ”
Κι αυτός είπε:
“Ο ησυχαστής είναι ανάγκη να κάνει τις τρεις αυτές εργασίες:
να έχει φόβο Θεού συνεχώς,
να ζητάει υπομονετικά
και να μη χαλαρώσει στην καρδιά του η μνήμη του Θεού”.
28.Είπε η αμμάς Θεοδώρα:
“Καλό πράγμα είναι η ζωή της ησυχίας, ο συνετός άνθρωπος ησυχάζει,
αληθινά, είναι σπουδαίο να ζει τον ησύχιο βίο η μοναχή ή ο μοναχός και
προπάντων οι νέοι. Να ξέρεις όμως ότι, αν κάποιος έχει την πρόθεση να
ζήσει τη ζωή της ησυχίας, έρχεται αμέσως ο πονηρός και βαρύνει την ψυχή
με ακηδία, με αδιαφορία, με λογισμούς, βαρύνει και το σώμα με αρρώστιες,
με ατονία, με λύσιμο των γονάτων και όλων των μελών, γενικά παραλύει
τη δύναμη της ψυχής και του σώματος, οπότε λέει κανείς “είμαι άρρωστος
και δεν μπορώ να κάνω την ακολουθία μου”. Όμως αν είμαστε νηφάλιοι,
όλα αυτά διαλύονται.
Ήταν ένας μοναχός που μόλις άρχιζε να κάνει την ακολουθία του, τον
έπιανε ρίγος και πυρετός, πονούσε το κεφάλι του και τότε έλεγε στον εαυτό
του: “Να, είμαι άρρωστος και κάποια ώρα μπορεί να πεθάνω, λοιπόν ας
σηκωθώ πριν πεθάνω και ας κάνω την ακολουθία μου”. Με αυτόν τον
λογισμό πίεζε τον εαυτό του και έκαμνε την ακολουθία του και μόλις
σταματούσε η προσευχή, σταματούσε και ο πυρετός, και πάλι την ώρα της
ακολουθίας ερχόταν ο πυρετός, και πάλι την ώρα της ακολουθίας ερχόταν
ο πυρετός, και ξανά μ΄ αυτόν τον λογισμό αντιστεκόταν ο αδελφός και
έκαμνε την ακολουθία του και τελικά νίκησε τον αρνητικό λογισμό”.
30. Ένας αδελφός ζούσε σε κοινόβιο, κρατώντας αυστηρή άσκηση.
Όταν μερικοί αδελφοί της Σκήτης άκουσαν γι αυτόν, ήρθαν να τον δουν
και μπήκαν στον τόπο, όπου ο ίδιος εργαζόταν.
Εκείνος αφού τους ασπάστηκε, στράφηκε πίσω και άρχισε να εργάζεται.
Οι αδελφοί βλέποντας αυτό που έκανε του λένε:
14
“Ιωάννη, ποιος σου έδωσε το σχήμα ή ποιος σε έκανε μοναχό και δεν σου
δίδαξε να παίρνεις απ΄ τους αδελφούς το επανωφόρι και να τους λες:
ευχηθείτε ή καθίστε; ”
Τους απαντά:
“Ο Ιωάννης ο αμαρτωλός δεν ευκαιρεί γι αυτά”.
32. Ζούσε κάποτε στην Αλεξάνδρεια ένας μορφωμένος άνθρωπος που τον
έλεγαν Κοσμά. Ήταν αξιοθαύμαστος και πολύ ενάρετος, με ταπεινό
φρόνημα, σπλαχνικός, εγκρατής, παρθένος, άνθρωπος της ησυχίας,
φιλόξενος, φίλος των φτωχών.
Επειδή εγώ του είχα μεγάλη οικειότητα, μια φορά του λέω:
“Κάνε αγάπη, πόσο χρόνο ζεις τη ζωή της ησυχίας; ”
Επειδή σώπαινε και δεν μου έδινε κα μια απάντηση, πάλι του λέω:
“Για χάρη του Κυρίου πες μου”.
Κι εκείνος, αφού για λίγο κρατήθηκε, μου λέει:
“Έχω τριάντα τρία χρόνια”.
Πάλι του λέω:
“Κάνε τέλεια την αγάπη, γιατί ξέρεις πολύ καλά ότι για ωφέλεια της ψυχής
σε ρωτώ, πες μου, τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα της ησυχαστικής σου
ζωής τι κατόρθωσες;”
Εκείνος, αφού αναστέναξε από τα βάθη της καρδιάς, μου λέει:
“Ένας άνθρωπος κοσμικός τι μπορεί να κατορθώσει και μάλιστα τη στιγμή
που κάθεται στο σπίτι του; ”
Όμως εγώ τον παρακαλούσα:
“Για χάρη του Κυρίου πες μου και ωφέλησέ με”.
Και επειδή τον πίεσα πολύ, είπε:
“Συγχώρεσέ με, αυτά τα τρία ξέρω ότι κατόρθωσα: να μη γελώ, να μην
ορκίζομαι και να μη λέω ψέματα”.
Εγώ όταν τ΄ άκουσα, δόξασα τον Θεό ”.
36. Είπε ο αββάς Ησαϊας στον αββά Μακάριο:
“Πες μου έναν λόγο”.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Να αποφεύγεις τους ανθρώπους”.
Τον ρωτάει ο αββάς Ησαϊας:
“Τι σημαίνει να αποφεύγει κανείς τους ανθρώπους; ”
Και ο Γέροντας του απαντά:
15
“Σημαίνει να καθίσεις στο κελί σου και να κλάψεις τις αμαρτίες σου”.
38. Ένας αδελφός επισκέφτηκε στη Σκήτη τον αββά Μωυσή και του ζήτησε να
του πει κάποιον λόγο.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Πήγαινε, κάθισε στο κελί σου, και το κελί σου θα σου τα διδάξει όλα”.
45. Ο αββάς Ιωσήφ λέει στον αββά Νισθερώο:
“Τι να κάνω με τη γλώσσα μου, που δεν μπορώ να τη συγκρατήσω; ”
Του λέει ο Γέροντας:
“Βρίσκεις ανάπαυση, αν μιλήσεις; ”
“Όχι”, του απαντά.
Τότε λέει ο Γέροντας:
“Αφού δεν έχεις ανάπαυση, γιατί μιλάς; Καλύτερα να σιωπάς και, αν
γίνεται συζήτηση, προτιμότερο πολλά να ακούς παρά να λες”.
60. Διηγήθηκε κάποιος ότι τρεις φιλόπονοι άνθρωποι, φίλοι μεταξύ τους,
έγιναν μοναχοί.
Ο πρώτος διάλεξε σαν έργο του να ειρηνεύει τους ανθρώπους, που είχαν
εχθρικές σχέσεις μεταξύ τους, σύμφωνα με τον Ευαγγελικό λόγο:
“Μακάριοι οι ειρηνοποιοί”.
Ο δεύτερος να επισκέπτεται τους αρρώστους και ο τρίτος έφυγε για να
ησυχάσει στην έρημο.
Ο πρώτος λοιπόν, αν και κόπιασε για να σταματήσει τις διαμάχες των
ανθρώπων, δεν μπόρεσε να τους θεραπεύσει όλους και, επειδή έπεσε σε
ακηδία, πήγε σ΄ αυτόν που υπηρετούσε τους αρρώστους και τον βρήκε κι
αυτόν να παραμελεί το έργο του, καθώς δεν επαρκούσε να εφαρμόσει
πλήρως την εντολή.
Συμφώνησαν λοιπόν και οι δύο και πήγαν να δουν τον ερημίτη.
Του εξέθεσαν τη θλίψη τους και τον παρακάλεσαν να τους πει τι
κατόρθωσε αυτός.
Εκείνος, αφού έμεινε αμίλητος για λίγο, έριξε κατόπιν νερό στη λεκάνη και
τους λέει:
“Προσέξτε το νερό”.
Ήταν βέβαια ταραγμένο.
Μετά από λίγο τους λέει πάλι:
“Προσέξτε και τώρα πώς έγινε το νερό”.
Και μόλις πρόσεξαν το νερό, βλέπουν σαν σε καθρέπτη τα πρόσωπά τους.
Τους λέει λοιπόν τότε:
16
“Έτσι είναι κι αυτός που ζει ανάμεσα σε ανθρώπους.
Εξαιτίας της ταραχής δεν βλέπει τα σφάλματά του.
Όταν όμως ησυχάσει και προπαντός στην έρημο, τότε βλέπει τα
ελαττώματα του εαυτού του”.
62. Είπε ένας Γέροντας:
“Όπως ακριβώς σ΄ έναν δρόμο, όπου πηγαινοέρχονται πολλοί πεζοί, ποτέ
δεν φυτρώνει χορτάρι ούτε κι αν το σπείρεις, γιατί πατιέται το χώμα, έτσι
συμβαίνει και με μας.
Παραιτήσου από κάθε φροντίδα και θα δεις να φυτρώνουν αυτά, που δεν
γνώριζες, ότι βρίσκονταν μέσα σου, επειδή πάνω σ΄ αυτά περπατούσες”.
65. Ένας Γέροντας είπε:
“Εκείνος που αμάρτησε στον Θεό, οφείλει να ξεκόψει τον εαυτό του από
κάθε ανθρώπινη αγάπη, έως ότου πληροφορηθεί ότι ο Θεός έγινε φίλος
του.
Γιατί η αγάπη των ανθρώπων μας εμποδίζει από την αγάπη του Θεού”.
17
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Για την κατάνυξη
1. Είπε ο αββάς Αντώνιος:
“Έχοντας το φόβο του Θεού ζωντανό στη σκέψη μας, να θυμόμαστε
πάντοτε το θάνατο.
Να μισήσουμε τον κόσμο και όλα τα του κόσμου, να μισήσουμε κάθε
σαρκική ανάπαυση, να απαρνηθούμε στη ζωή αυτή, για να ζήσουμε με τον
Θεό. Να θυμάστε τι υποσχεθήκατε στον Θεό. Γιατί αυτό θα μας το ζητήσει
την ημέρα της κρίσεως.
Ας δοκιμασθούμε λοιπόν με την πείνα, τη δίψα και τη γύμνια.
Ας αγρυπνήσουμε, ας πενθήσουμε, ας στενάξουμε με την καρδιά μας.
Ας ερευνήσουμε αν γίναμε άξιοι του Θεού. Να αγαπήσουμε τη θλίψη, για
να βρούμε τον Θεό.
Να καταφρονήσουμε τη σάρκα, για να σωθεί η ψυχή μας”.
2. Έλεγαν για τον αββά Αρσένιο, ότι όλο τον χρόνο της ζωής του καθισμένος
στο εργόχειρό του, είχε στον κόρφο του ένα μαντήλι για τα δάκρυα που
έπεφταν από τα μάτια του.
3. Ένας αδελφός παρακάλεσε τον αββά Αμμωνά:
“Πες μου έναν λόγο”.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Πήγαινε και να σκέφτεσαι, όπως σκέφτονται οι κακούργοι που είναι στη
φυλακή, εκείνοι πάντα ρωτούν τους ανθρώπους που είναι ο άρχοντας και
πότε έρχεται, και κλαίνε από την αγωνία.
Έτσι και ο μοναχός οφείλει πάντα να προσέχει την ψυχή του και να λέει:
“Αλίμονό μου, πώς θα μπορέσω να παρουσιασθώ στο βήμα του Χριστού
και τι θα του απολογηθώ;”
Αν σ΄ αυτό έχεις διαρκώς στραμμένη την προσοχή σου, μπορείς να σωθείς”.
6. Ένας αδελφός είπε στον αββά Ποιμένα:
“Με ταράζουν οι λογισμοί μου και δεν μ΄ αφήνουν να φροντίσω για τις
αμαρτίες μου, αλλά με κάνουν να προσέχω τις ελλείψεις του αδελφού
μου”.
18
Ο Γέροντας του μίλησε τότε για τον αββά Διόσκορο, ότι στο κελί του
έκλαιγε πάντοτε για τον εαυτό του, ενώ ο μαθητής του καθόταν στο άλλο
κελί.
Πήγε λοιπόν κάποια φορά ο μαθητής στο κελί του Γέροντα και τον βρήκε
να κλαίει, οπότε του λέει:
“Πάτερ, γιατί κλαις;”
Κι ο Γέροντας του απαντά:
“Τις αμαρτίες μου, παιδί μου, κλαίω”.
Του λέει ο αδελφός:
“Δεν έχεις αμαρτίες, πάτερ”
Και ο Γέροντας του αποκρίνεται:
“Αλήθεια, αν αφεθώ να δω τις αμαρτίες μου, δεν μου φθάνουν άλλοι τρεις
ή τέσσερις να κλαίνε μαζί μου γι΄ αυτές”.
Είπε λοιπόν ο αββάς Ποιμήν: “Έτσι είναι ο άνθρωπος που γνώρισε τον
εαυτό του”.
8. Ο αββάς Ηλίας είπε:
“Εγώ τρία πράγματα φοβούμαι,
την έξοδο της ψυχής από το σώμα,
τη συνάντησή μου με τον Θεό και
την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης για μένα”.
9. Ο αββάς Ησαϊας είπε:
“Είναι απαραίτητο αυτός που ζει τη ζωή της ησυχίας να βάζει τον φόβο της
συνάντησης με τον Θεό μπροστά από την ανάσα του, γιατί ενόσω η
αμαρτία πείθει την καρδιά του να την ακολουθεί, δεν ήρθε ο φόβος του
Θεού μέσα του ακόμα και βρίσκεται μακριά από το έλεος του Θεού”.
14. Έλεγε ο αββάς Ησαϊας:
“Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα για τη σωτηρία μου.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα να καθαρίσω τον
εαυτό μου, ώστε να είμαι άξιος να γείρει λίγο προς το μέρος μου ο
ελεήμων Θεός.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα να βγω νικητής στους
πολέμους των εχθρών σου, ώστε Εσύ να βασιλεύσεις μέσα μου”.
15. Είπε πάλι:
“Αλίμονό μου, που ολόγυρά μου βρίσκεται τ΄ όνομά Σου, κι όμως εγώ
υπηρετώ τους εχθρούς σου.
19
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί κάνω αυτά που αηδιάζει ο Θεός,
γι αυτό και δεν με θεραπεύει”.
16. Είπε ακόμη:
“Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί έχω απέναντί μου κατηγόρους για
όσα γνωρίζω και για όσα δεν γνωρίζω και δεν μπορώ να τα αρνηθώ.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, πώς μπορώ να συναντήσω τον Κύριό μου
και τους αγίους του, αφού οι εχθροί μου δεν άφησαν ούτε ένα μέλος μου
καθαρό ενώπιον του Θεού;”
17. Ο μακάριος Θεόφιλος, ο αρχιεπίσκοπος, έλεγε:
“Πόσο μεγάλο φόβο και τρόμο και δυσκολία έχουμε να αντικρίσουμε, την
ώρα που η ψυχή χωρίζεται από το σώμα! Τότε μας πλησιάζει στρατιά και
δύναμη των αντίθετων δυνάμεων, οι άρχοντες του σκότους, οι κυρίαρχοι
της πονηρίας και αρχές και εξουσίες, τα πονηρά δηλαδή πνεύματα, και
κρατούν την ψυχή σαν σε κάποια δίκη, παρουσιάζοντας ενώπιόν της όλα
τα αμαρτήματα, που είτε με επίγνωση είτε από άγνοια έκανε, από τη
νεαρή ηλικία μέχρι την ώρα που στα ξαφνικά την κατέλαβαν. Στέκονται
λοιπόν και την κατηγορούν για όλα, όσα έκανε. Λοιπόν, ποιόν τρόμο
νομίζεις ότι αισθάνεται εκείνη την ώρα, έως ότου βγει η απόφαση και
ελευθερωθεί απ΄ αυτά; Αυτή είναι η κρίσιμη ώρα για την ψυχή, μέχρι να δει
ποιο θα είναι το αποτέλεσμα γι αυτήν.
Επίσης και οι θείες δυνάμεις στέκονται ακριβώς απέναντι στις αντίθετες
και με τη σειρά τους παρουσιάζουν τα καλά της έργα. Σκέψου λοιπόν, η
ψυχή μες στη μέση με τι φόβο και τρόμο στέκεται, έως ότου βγει η
απόφαση της δίκης της από τον δίκαιο Κριτή, και αν είναι άξια, οι πρώτοι
διώχνονται επιτιμητικά και την ψυχή την αρπάζουν οι Θείες δυνάμεις από
τα χέρια των δαιμόνων και στο εξής κατοικεί αμέριμνη, σύμφωνα μ΄ αυτό
που έχει γραφεί: “Όλοι όσοι θα κατοικούν σε σένα θα ευφραίνονται”.
Έτσι εκπληρώνεται και άλλος λόγος της Γραφής, “Έφυγε μακριά τους κάθε
πόνος, λύπη και στεναγμός”.
Τότε ελευθερωμένη πια προχωρεί σ΄ εκείνη την απερίγραπτη χαρά και
δόξα, στην οποία και θα εγκατασταθεί.
Εάν όμως βρεθεί να έχει ζήσει με αμέλεια, ακούει τη φοβερότατη φωνή:
“Να απομακρυνθεί ο ασεβής, για να μη δει τη δόξα του Κυρίου”.
Τότε την ψυχή αυτή την περιμένει ημέρα οργής, ημέρα θλίψης και
ανάγκης, το σκοτάδι και η μαυρίλα. Αφού παραδοθεί στην κόλαση και στην
αιώνια φωτιά, θα είναι καταδικασμένη να τιμωρείται στους απέραντους
αιώνες. Τότε πού είναι η καύχηση του κόσμου, πού η κενοδοξία, πού η
καλοπέραση και η απόλαυση, πού η επίδειξη, πού η ανάπαυση, πού τα
μεγάλα λόγια, πού τα χρήματα και η υψηλή καταγωγή, πού ο πατέρας, πού
η μητέρα, πού οι αδελφοί; Ποιος από αυτούς θα μπορέσει να γλιτώσει
20
αυτήν την ψυχή, που θα την καίει η φωτιά και πικρά βάσανα θα την
κατέχουν;
Αφού αυτά έτσι έχουν, τι λογής πρέπει να είναι η δική μας ζωή με άγια
αναστροφή και με κάθε ευλάβεια προς τον Θεό;
Τι αγάπη έχουμε χρέος να αποκτήσουμε, τι λογής συμπεριφορά, τι τρόπο
ζωής, τι λογής πορεία;
Ποια ακρίβεια στην κάθε μας ενέργεια, τι λογής πρέπει να΄ ναι η προσευχή
μας, πόση βεβαιότητα να έχουμε;
Αυτά λοιπόν αφού τα περιμένουμε να συμβούν, ας φροντίσουμε να μας
βρει ο Κύριος ακηλίδωτους και άμεμπτους, με ειρήνη, για να αξιωθούμε να
τον ακούσουμε να λέει:
“Ελάτε οι ευλογημένοι από τον Πατέρα μου και κληρονομήστε τη βασιλεία,
που έχει ετοιμασθεί για σας από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος”.
21. Είπε ο αββάς Ιακώβ:
“Όπως ακριβώς σ΄ ένα σκοτεινό θάλαμο, όταν μπει ένα λυχνάρι, τον
φωτίζει, έτσι και ο φόβος του Θεού, εάν έλθει στην καρδιά του ανθρώπου,
τη φωτίζει και της διδάσκει όλες τις αρετές και τις εντολές του Θεού”.
23. Είπε ο αββάς Λογγίνος:
“Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα,
η αγρυπνία καθαρίζει τον νου,
η ησυχία φέρνει το πένθος,
το πένθος βαπτίζει τον άνθρωπο και τον απαλλάσσει από την
αμαρτία”.
“Τι αν φυλάξω, θα είμαι αρεστός στον Θεό;”
Και απάντησε ο Γέροντας:
“Τήρησε αυτά που θα σου παραγγείλω:
Όπου κι αν πάς, τον Θεό να΄ χεις μπρος στα μάτια σου πάντοτε.
Ό,τι κι αν κάνεις, να στηρίζεται στη μαρτυρία των θείων Γραφών.
Και σ΄ όποιον τόπο κι αν κατοικείς, μη μετακινείσαι εύκολα από κει.
Αυτές τις τρεις παραγγελίες κράτησέ τες και σώζεσαι”.
8. Ο αββάς Βενιαμίν πεθαίνοντας είπε στα πνευματικά του παιδιά:
“Κάντε αυτά που θα σας πω και θα μπορέσετε να σωθείτε:
Να είστε πάντοτε χαρούμενοι, να προσεύχεστε αδιάκοπα και να
ευχαριστείτε τον Θεό για το κάθε τι”.
10.Είπε ο αββάς Γρηγόριος ο Θεολόγος:
“Ο Θεός από κάθε άνθρωπο που είναι βαφτισμένος αυτά τα τρία ζητάει:
Από την ψυχή ορθή πίστη, από τη γλώσσα την αλήθεια και από το σώμα τη
σωφροσύνη”.
13.Ο μακάριος Επιφάνιος έλεγε:
“Είναι απαραίτητο να αποκτούν, όσοι μπορούν, τα χριστιανικά βιβλία.
Και μόνο που τα βλέπουμε τα βιβλία, μας κάνουν πιο διστακτικούς προς
την αμαρτία, αλλά και μας παρακινούν να ανοίγουμε τα μάτια όλο και
περισσότερο προς το θέλημα του Θεού”.
14.Είπε πάλι:
“Μεγάλη ασφάλεια για την αποφυγή της αμαρτίας είναι η ανάγνωση της
αγίας Γραφής”.
15.Είπε επίσης:
“Η άγνοια της αγίας Γραφής είναι μεγάλος γκρεμός και βαθύ χάσμα”.
16.Είπε ακόμη:
“Το να αγνοούν οι άνθρωποι εντελώς τους θείους νόμους είναι μεγάλη
προδοσία της σωτηρίας”.
8. Είπε ο ίδιος πάλι:
“Ο Θεός στους αμαρτωλούς χαρίζει και το κεφάλαιο, όταν μετανοούν, όπως
στην πόρνη και τον τελώνη, ενώ από τους δικαίους ζητάει και τόκους. Και
αυτό είναι ακριβώς εκείνο που έλεγε ο Κύριος στους Αποστόλους:
Εάν η ευσέβειά σας δεν ξεπεράσει την ευσέβεια των Γραμματέων και των
Φαρισαίων, δεν θα μπείτε στη Βασιλεία των Ουρανών”.
9. Είπε ο αββάς Ευπρέπιος:
“Εφόσον παραδέχεσαι ότι ο Θεός είναι αξιόπιστος και δυνατός, πίστευέ Τον
και θα μετέχεις στις ευλογίες Του.
Αν όμως το παίρνεις αψήφιστα το πράγμα, σημαίνει ότι δεν πιστεύεις”.
Και πρόσθεσε:
“Όλοι πιστεύουμε ότι είναι δυνατός ο Θεός, επίσης πιστεύουμε ότι τα
πάντα μπορεί να κάνει, αλλά είναι ανάγκη να έχεις πίστη μέσα σου και για
τις προσωπικές σου υποθέσεις, ότι δηλαδή και σε σένα θα κάνει θαυμαστά
σημεία”.
10. Ένας αδελφός ρώτησε τον ίδιο Γέροντα:
“Πώς έρχεται στην ψυχή ο φόβος του Θεού;”
Και ο Γέροντας είπε:
“Εάν ο άνθρωπος έχει την ταπείνωση και την ακτημοσύνη, έρχεται μέσα
του ο φόβος του Θεού”.
22.Στις αρχές της μοναχικής του ζωής ο ίδιος ο αββάς Ευπρέπιος επισκέφθηκε
κάποιον Γέροντα και του είπε:
“Αββά, πες μου κάποιον λόγο, πώς θα μπορέσω να σωθώ;”
Κι εκείνος του είπε:
“Εάν θέλεις να σωθείς, όπου κι αν πάς, μη βιαστείς να πάρεις τον λόγο,
πριν σε ρωτήσει κάποιος”.
Αυτός ένιωσε συντριβή για τον λόγο που του είπε και έβαλε μετάνοια
λέγοντας:
“Αλήθεια, πολλά βιβλία διάβασα και τέτοια ωφέλεια ποτέ δε γνώρισα”. Κι
έφυγε πολύ ωφελημένος.
6
23.Είπε η αμμάς Ευγενία: “Μας συμφέρει σαν ζητιάνοι να ζούμε, αρκεί μόνο να
είμαστε μαζί με τον Ιησού.
Γιατί όποιος είναι μαζί με τον Ιησού, είναι πλούσιος κι αν ακόμη υλικά είναι
φτωχός.
Αυτός ο οποίος προτιμά τα γήινα από τα πνευματικά, θα χάσει και τα δύο,
ενώ εκείνος που επιθυμεί τα ουράνια, θα βρει οπωσδήποτε και επίγεια
αγαθά”.
28.Είπε ο αββάς Ησαϊας ο ιερέας:
“Κάποιος από τους Πατέρες έλεγε πως ο άνθρωπος οφείλει, πάνω απ΄ όλα,
να αποκτήσει πίστη στον Θεό και ν΄ αναζητεί συνεχώς και με πόθο τον
Θεό. Να επιδιώκει επίσης την κακοπάθεια, την ταπεινοφροσύνη, την
αγνότητα, τη φιλανθρωπία και την αγάπη σ΄ όλους. Την υποταγή και την
πραότητα, τη μακροθυμία και την υπομονή, την επιθυμία για τον Θεό, και
να παρακαλεί συνεχώς τον Θεό με πόνο καρδιάς και αληθινή αγάπη για να
μην κοιτάξει ποτέ προς τα πίσω, αλλά να έχει στραμμένη την προσοχή του
σ΄ αυτά που ακολουθούν. Να μην έχει πεποίθηση στα καλά του έργα,
δηλαδή στη διακονία του, και να ζητάει από τον Θεό αδιάκοπα τη βοήθεια
για ό,τι φέρνει η κάθε μέρα”.
32.Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Ησαϊα για τη φράση της προσευχής που
υπάρχει στο Ευαγγέλιο:
“Τί σημαίνει το: Αγιασθήτω το όνομά σου;”
Και εκείνος αποκρίθηκε:
“Αυτό αφορά τους τελείους. Είναι αδύνατο να αγιασθεί το όνομα του Θεού
από εμάς, εφόσον μας εξουσιάζουν τα πάθη”.
44. Είπε ο μακάριος Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
“Όταν κάθεσαι να διαβάσεις λόγο Θεού, να επικαλείσαι στην αρχή τον Θεό
ν΄ ανοίξει τα μάτια της ψυχής σου, ώστε να μην περιοριστείς στο να
διαβάζεις μόνο αυτά που γράφτηκαν αλλά και να τα εκτελείς, και έτσι να
μη γίνει καταδίκη μας η μελέτη του βίου και των λόγων των αγίων”.
48.Ανηφορίζοντας από τη Γεθσημανή στο όρος των Ελαιών, συναντά κανείς το
μοναστήρι του αββά Αβραμίου.
Σ΄ αυτό το μοναστήρι ηγούμενος ήταν ο αββάς Ιωάννης ο Κυζικηνός. Τον
ρωτήσαμε λοιπόν κάποια μέρα:
“Αββά, πώς μπορεί να αποκτήσει κανείς αρετή;”
Και μας απάντησε ο Γέροντας:
“Αν θέλει κανείς ν΄ αποκτήσει μια αρετή, δεν μπορεί να την κάνει κτήμα
του, αν δεν μισήσει την κακία που είναι ο αντίποδάς της.
7
Αν λοιπόν θέλεις να έχεις πάντοτε πένθος στην ψυχή σου, μίσησε το
γέλιο.
Θέλεις να έχεις ταπείνωση; Μίσησε την υπερηφάνεια.
Θέλεις να είσαι εγκρατής; Μίσησε τη λαιμαργία.
Θέλεις να είσαι σώφρων; Μίσησε την ακόλαστη ζωή.
Θέλεις να είσαι ακτήμων; Μίσησε τη φιλαργυρία.
Αυτός που θέλει να είναι κάτοικος της ερήμου, μισεί τις πόλεις εξαιτίας
των πειρασμών.
Αυτός που θέλει να έχει ησυχία, μισεί την παρρησία.
Αυτός που θέλει να ζει άγνωστος, μισεί την τάση για επίδειξη.
Αυτός που θέλει να κυριαρχεί στην οργή, μισεί να περνάει τις ώρες του
μαζί με πολλούς.
Αυτός που θέλει να έχει αμνησικακία, αποφεύγει να κακολογεί τους
άλλους.
Αυτός που θέλει να είναι απερίσπαστος, μένει στη μοναξιά.
Αυτός που θέλει να κυριαρχεί στη γλώσσα, ας κλείνει τ΄ αυτιά του να
μην ακούει πολλά.
Αυτός που θέλει να έχει τον φόβο του Θεού πάντοτε, θα μισήσει τη
σωματική ανάπαυση και θα αγαπήσει τη θλίψη και τη στενοχώρια”.
56.Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Μακάριο τον μέγα σχετικά με την
τελειότητα. Και απάντησε ο Γέροντας τα εξής:
“Δεν μπορεί να είναι κανείς τέλειος, εάν δεν αποκτήσει ταπείνωση μεγάλη
στην καρδιά και στο σώμα, εάν δεν μάθει δηλαδή:
Nα μην υπολογίζει τον εαυτό του σε καμιά περίπτωση αλλά να προτιμά
να βάζει ταπεινά τον εαυτό του χαμηλότερα απ΄ όλη την κτίση, να μην
κρίνει διόλου κάποιον, παρά μόνο τον εαυτό του, να υπομένει την
καταφρόνια και να αποστρέφεται ολόψυχα κάθε κακία.
Nα βιάζει τον εαυτό του να΄ ναι μακρόθυμος, αγαθός, ν΄ αγαπά τους
αδελφούς, να είναι σώφρων, να κυριαρχεί στον εαυτό του, γιατί λέει η
αγία Γραφή “η Βασιλεία των Ουρανών ανήκει σ΄ αυτούς που ασκούν βία
στον εαυτό τους και αυτοί οι αγωνιστές την κερδίζουν.
Nα βλέπει ίσια με τα μάτια, να φρουρεί τη γλώσσα και ν΄
αποφεύγει ν΄ ακούει μάταια πράγματα που φθείρουν την ψυχή.
Tα χέρια να κινούνται για να κάνουν το θέλημα του Θεού, η καρδιά να
είναι καθαρή έναντι του Θεού και το σώμα αμόλυντο, να έχει τη μνήμη
του θανάτου καθημερινά, ν΄ αποκηρύσσει την εσωτερική οργή και
κακία.
8
Nα αποτάσσεται τα υλικά και τις σαρκικές ηδονές, να αποτάσσεται το
διάβολο και όλα τα έργα αυτού και να συντάσσεται σταθερά με τον
Βασιλιά των πάντων Θεό και μ΄ όλες τις εντολές του, να προσεύχεται
αδιάκοπα και να παραμένει κοντά στον Θεό πάντοτε, σε κάθε
περίσταση και σε κάθε εργασία”.
60. Είπε ο αββάς Μωυσής:
“Είναι αδύνατο να αποκτήσει κανείς τον Ιησού, παρά μόνο με κόπο, με
ταπείνωση και με προσευχή ακατάπαυστη”.
62. Ένας αδελφός ρώτησε κάποιον Γέροντα:
“Ποιο καλό πράγμα υπάρχει, για να το κάνω και να βρω ζωή μέσα σ΄αυτό;”
Και είπε ο Γέροντας:
“Ο Θεός γνωρίζει το καλό. Όμως άκουσα ότι κάποιος από τους πατέρες
ρώτησε τον αββά Νισθερώο τον μεγάλο, τον φίλο του αββά Αντωνίου:”
“Ποιο θεωρείται έργο καλό για να το κάνω;”
Κι εκείνος του είπε:
“Όλες οι αρετές δεν είναι ισοδύναμες; Η αγία Γραφή λέει ότι ο Αβραάμ
υπήρξε φιλόξενος και είχε τον Θεό μαζί του. Ο Ηλίας αγαπούσε την ησυχία
και ο Θεός ήταν μαζί του. Ο Δαβίδ ήταν ταπεινός και ο Θεός ήταν μαζί του.
Ό,τι λοιπόν καταλαβαίνεις να θέλει η ψυχή σου που είναι σύμφωνο με το
θέλημα του Θεού, αυτό κάνε και κράτα άγρυπνη την καρδιά σου”.
64. Είπε ο αββάς Ποιμήν:
“Η επαγρύπνηση και η προσοχή στον εαυτό μας και η διάκριση, αυτές οι
τρεις αρετές είναι οδηγοί της ψυχής”.
70. Είπε ακόμη ότι, όταν πρόκειται ένας άνθρωπος να χτίσει σπίτι, πολλά είναι
τα χρειαζούμενα που συγκεντρώνει, για να μπορέσει να το στήσει το σπίτι,
αλλά και είδη διάφορα συγκεντρώνει, έτσι κι εμείς ας αποκτήσουμε λίγο,
έστω, απ΄ όλες τις αρετές.
78. Είπε πάλι:
“Προσπάθησε όσο μπορείς να μην κακομεταχειρισθείς γενικώς κανένα, και
καθαρή κράτησε την καρδιά σου στις σχέσεις σου με κάθε άνθρωπο”.
81. Είπε ο αββάς Παμβώ:
“Εάν έχεις καρδιά, μπορείς να σωθείς”.
89. Είπε κάποιος Γέροντας:
“Έχε έτοιμο το σπαθί σου για αγώνα”.
Και ο αδελφός απάντησε:
9
“Το θέλω αλλά δεν μ΄ αφήνουν τα πάθη”.
Κι ο Γέροντας πρόσθεσε:
“Η αγία Γραφή λέει: Ζήτησέ με, όταν θλίβεσαι, και θα σε απαλλάξω και θα
με δοξάσεις. Να επικαλείσαι λοιπόν Αυτόν και θα σε λυτρώσει από κάθε
πειρασμό”.
93. Είπε επίσης:
“Άνθρωπέ μου, για σένα γεννήθηκε ο Χριστός, γι αυτό ήρθε ο Υιός του
Θεού, για να σωθείς εσύ.
Και έγινε παιδί, και μεγάλωσε ως άνθρωπος, ενώ ήταν Θεός.
Κάποια φορά έκανε τον αναγνώστη, πήρε το ιερό βιβλίο μες στη συναγωγή
και διάβασε:
“Το Πνεύμα του Κυρίου είναι και μένει σε μένα, γιατί μ΄ αυτό με έχρισε”.
Άλλη φορά ως υποδιάκονος έκαμε φραγγέλιο από σχοινί και τους έβγαλε
όλους έξω από το ιερό και τα πρόβατα και τα βόδια και όλα τ΄ άλλα.
Άλλοτε πάλι ως διάκονος, ζώστηκε την πετσέτα και έπλυνε τα πόδια των
μαθητών του, δίνοντας εντολή να πλένουν κι αυτοί τα πόδια των αδελφών
τους, ως Ιερέας, κάθισε ανάμεσα στους ιερείς και δίδασκε τον λαό.
Κι άλλη φορά ως επίσκοπος, πήρε άρτο, τον ευλόγησε και τον έδωσε στους
μαθητές του.
Μαστιγώθηκε εξαιτίας σου και συ γι αυτόν δεν σηκώνεις ούτε μια
προσβολή, ενταφιάστηκε και αναστήθηκε ως Θεός.
Όλα για μας με τη σειρά, το ένα κατόπιν του άλλου τα υπέστη, για να μας
σώσει.
Ας είμαστε λοιπόν νηφάλιοι, ας είμαστε άγρυπνοι, ας περνούμε τον καιρό
μας προσευχόμενοι, ας κάνουμε όσα είναι ευάρεστα σ΄ Αυτόν”.
98. Είπε πάλι κάποιος απ΄ τους Γέροντες:
“Εάν ο μέσα μας άνθρωπος είναι νηφάλιος, έχει τη δύναμη να
προστατεύσει και τον έξω άνθρωπο.
Εάν όμως λείπει η εσωτερική προϋπόθεση ας φυλάξουμε με όση δύναμη
έχουμε τη γλώσσα μας”.
103.Είπε κάποιος Γέροντας:
“Είτε πέφτεις να κοιμηθείς είτε σηκώνεσαι ή οτιδήποτε άλλο κάνεις, εάν
έχεις τον Θεό μπροστά στα μάτια σου, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να
σε φοβίσει ο εχθρός και εάν ο λογισμός με τον τρόπο αυτό μείνει σταθερά
προσηλωμένος στον Θεό, τότε και η δύναμη του Θεού θα μείνει μέσα σ΄
αυτόν”.
111.Είπε κάποιος απ΄ τους πατέρες:
10
“Εάν δεν μισήσεις πρώτα, δεν μπορείς ν΄ αγαπήσεις, εάν δηλαδή δεν
μισήσεις την αμαρτία, δεν μπορείς να κάνεις το θέλημα του Θεού, όπως
αναφέρεται στην αγία Γραφή, “Απόφυγε το κακό και πράξε το καλό”.
Όμως και σ΄ αυτή την περίπτωση η ψυχική διάθεση είναι εκείνη που
μετράει πάντοτε.
Γιατί ο Αδάμ αν και ήταν μέσα στον παράδεισο, παρέβη την εντολή του
Θεού, ενώ ο Ιώβ, αν και ήταν καθισμένος πάνω στην κοπριά, κράτησε την
αυτοκυριαρχία του.
Λοιπόν το μόνο που ζητάει ο Θεός απ΄ τον άνθρωπο είναι η καλή του
διάθεση και να έχει πάντοτε τον φόβο του Θεού μέσα του”.
117.Είπε κάποιος Γέροντας:
“Φρόντισε με ιδιαίτερη προσοχή να μην αμαρτάνεις, για να μην
προσβάλεις τον Θεό που κατοικεί μέσα σου και τον διώξεις απ΄ την ψυχή
σου”.
147.Έλεγε κάποιος από τους Γέροντες:
“Ό,τι αποστρέφεσαι, μην το κάνεις στον άλλο.
Αποστρέφεσαι το να πει κάποιος λόγια εναντίον σου; Μην κακολογήσεις κι
εσύ κάποιον.
Αποστρέφεσαι το να σε εξευτελίσει κάποιος ή να σε εξυβρίσει ή να αρπάξει
κάτι από τα υπάρχοντά σου ή ό,τι άλλο παρόμοιο μπορεί να συμβεί; Και
εσύ ούτε ένα απ΄ αυτά μην κάνεις σε άλλον.
Όποιος μπορεί να κρατήσει αυτόν τον λόγο, του αρκεί για να σωθεί”.
11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Για το ότι πρέπει να επιδιώκουμε την «ησυχία» με κάθε δυνατό τρόπο
1. Όταν ο αββάς Αντώνιος ασκήτευε στην έρημο, έπεσε κάποτε σε ακηδία και
σε μεγάλη σύγχυση των λογισμών του και έλεγε στον Θεό:
“Κύριε, θέλω να
σωθώ αλλά δεν μ΄
αφήνουν οι
λογισμοί μου. Τι
να κάνω με τη
θλίψη μου αυτή;
Πώς να σωθώ;”
Κάποια φορά
λοιπόν βγήκε λίγο
προς τα έξω και
βλέπει κάποιον
σαν τον εαυτό του
να κάθεται και να
κάνει εργόχειρο.
Μετά από λίγο
άφηνε το
εργόχειρο,
σηκωνόταν και
προσευχόταν, και
ξανά καθόταν και
συνέχιζε να
πλέκει το σχοινί
του.
Ύστερα πάλι
σηκωνόταν για
προσευχή.
Ήταν άγγελος
Κυρίου που είχε
σταλεί για να
διορθώσει τον
Αντώνιο και να του δώσει σιγουριά και άκουσε τον άγγελο να του λέει:
“Κάνε κι εσύ το ίδιο και θα σωθείς”.
Και ο Αντώνιος όταν τ΄ άκουσε, πήρε μεγάλη χαρά και κουράγιο. Και έτσι
κάνοντας προχωρούσε στο έργο της σωτηρίας του.
12
16.Κάποτε κάποιοι Γέροντες πήγαν στον αββά Αρσένιο και τον παρακάλεσαν
θερμά να τους μιλήσει για τους ερημίτες μοναχούς, και μάλιστα γι αυτούς
που δεν έχουν συναπαντήματα με άλλους ανθρώπους.
Τότε ο Γέροντας είπε:
“Όταν η παρθένος μένει στο σπίτι του πατέρα της, πολλοί ζητούν να τη
μνηστευθούν, όταν όμως παντρευθεί, δεν αρέσει σε όλους,
άλλοι τη βρίσκουν ψεγάδια και άλλοι την επαινούν, και δεν τιμάται, όπως
πρώτα, όταν ήταν κρυμμένη.
Το ίδιο και με τα θέματα της ψυχής, από τη στιγμή που κοινοποιούνται, δεν
μπορούν να ικανοποιήσουν όλους”.
17.Ο αββάς Βιτίμης διηγήθηκε το εξής:
“Κάποτε καθώς κατέβαινα στη Σκήτη, κάποιοι μου έδωσαν λίγα μήλα, για
να τα μεταφέρω στους Γέροντες.
Και εγώ κτύπησα την πόρτα του κελιού του αββά Αχιλλά, για να του τα
δώσω.
Μου είπε τότε εκείνος:
“Αλήθεια, αδελφέ μου, δεν θα ήθελα τούτη την ώρα να μου κτυπήσεις την
πόρτα, κι αν ακόμη μου μετέφερες το μάννα.
Μην πάς και σε κανένα άλλο κελί”.
Εγώ τότε ανεχώρησα για το κελί μου και πρόσφερα τα μήλα στην
εκκλησία”.
11. Κάποιος αδελφός ρώτησε τον αββά Ησαϊα:
“Πώς πρέπει να ησυχάζει κανείς μέσα στο κελί; ”
Και αποκρίθηκε ο Γέροντας:
“Το να ησυχάζει κανείς στο κελί σημαίνει να εκθέτει συνεχώς τον εαυτό
του ενώπιον του Θεού και να επιστρατεύει όλη του τη δύναμη για να
αντιστέκεται σε κάθε λογισμό που σπέρνει ο εχθρός, γιατί αυτό σημαίνει
αναχώρηση από τον κόσμο”.
Και είπε ο αδελφός:
“Τι σημαίνει κόσμος; ”
“Κόσμος είναι -απάντησε ο Γέροντας- το να διασπάται κανείς σε πολλές
και διάφορες υποθέσεις.
Κόσμος είναι το να ενεργούν οι άνθρωποι τα αντίθετα προς την
ανθρώπινη φύση και να ικανοποιούν τα σαρκικά τους θελήματα.
Κόσμος είναι το να νομίσει κανείς ότι μένει παντοτινά στη ζωή αυτή.
13
Κόσμος είναι να φροντίζει για το σώμα προς βλάβην της ψυχής και να
καυχιέται γι αυτά που αφήνει πίσω του.
Κι αυτά δεν τα είπα από μόνος μου, αλλά ο Ιωάννης ο Απόστολος είναι που
τα λέει:
Μην αγαπάτε τον κόσμο μήτε όσα είναι του κόσμου”.
23.Ένας αδελφός τον ρώτησε:
“Τι χρειάζεται να κάνει ο ησυχαστής; ”
Κι αυτός είπε:
“Ο ησυχαστής είναι ανάγκη να κάνει τις τρεις αυτές εργασίες:
να έχει φόβο Θεού συνεχώς,
να ζητάει υπομονετικά
και να μη χαλαρώσει στην καρδιά του η μνήμη του Θεού”.
28.Είπε η αμμάς Θεοδώρα:
“Καλό πράγμα είναι η ζωή της ησυχίας, ο συνετός άνθρωπος ησυχάζει,
αληθινά, είναι σπουδαίο να ζει τον ησύχιο βίο η μοναχή ή ο μοναχός και
προπάντων οι νέοι. Να ξέρεις όμως ότι, αν κάποιος έχει την πρόθεση να
ζήσει τη ζωή της ησυχίας, έρχεται αμέσως ο πονηρός και βαρύνει την ψυχή
με ακηδία, με αδιαφορία, με λογισμούς, βαρύνει και το σώμα με αρρώστιες,
με ατονία, με λύσιμο των γονάτων και όλων των μελών, γενικά παραλύει
τη δύναμη της ψυχής και του σώματος, οπότε λέει κανείς “είμαι άρρωστος
και δεν μπορώ να κάνω την ακολουθία μου”. Όμως αν είμαστε νηφάλιοι,
όλα αυτά διαλύονται.
Ήταν ένας μοναχός που μόλις άρχιζε να κάνει την ακολουθία του, τον
έπιανε ρίγος και πυρετός, πονούσε το κεφάλι του και τότε έλεγε στον εαυτό
του: “Να, είμαι άρρωστος και κάποια ώρα μπορεί να πεθάνω, λοιπόν ας
σηκωθώ πριν πεθάνω και ας κάνω την ακολουθία μου”. Με αυτόν τον
λογισμό πίεζε τον εαυτό του και έκαμνε την ακολουθία του και μόλις
σταματούσε η προσευχή, σταματούσε και ο πυρετός, και πάλι την ώρα της
ακολουθίας ερχόταν ο πυρετός, και πάλι την ώρα της ακολουθίας ερχόταν
ο πυρετός, και ξανά μ΄ αυτόν τον λογισμό αντιστεκόταν ο αδελφός και
έκαμνε την ακολουθία του και τελικά νίκησε τον αρνητικό λογισμό”.
30. Ένας αδελφός ζούσε σε κοινόβιο, κρατώντας αυστηρή άσκηση.
Όταν μερικοί αδελφοί της Σκήτης άκουσαν γι αυτόν, ήρθαν να τον δουν
και μπήκαν στον τόπο, όπου ο ίδιος εργαζόταν.
Εκείνος αφού τους ασπάστηκε, στράφηκε πίσω και άρχισε να εργάζεται.
Οι αδελφοί βλέποντας αυτό που έκανε του λένε:
14
“Ιωάννη, ποιος σου έδωσε το σχήμα ή ποιος σε έκανε μοναχό και δεν σου
δίδαξε να παίρνεις απ΄ τους αδελφούς το επανωφόρι και να τους λες:
ευχηθείτε ή καθίστε; ”
Τους απαντά:
“Ο Ιωάννης ο αμαρτωλός δεν ευκαιρεί γι αυτά”.
32. Ζούσε κάποτε στην Αλεξάνδρεια ένας μορφωμένος άνθρωπος που τον
έλεγαν Κοσμά. Ήταν αξιοθαύμαστος και πολύ ενάρετος, με ταπεινό
φρόνημα, σπλαχνικός, εγκρατής, παρθένος, άνθρωπος της ησυχίας,
φιλόξενος, φίλος των φτωχών.
Επειδή εγώ του είχα μεγάλη οικειότητα, μια φορά του λέω:
“Κάνε αγάπη, πόσο χρόνο ζεις τη ζωή της ησυχίας; ”
Επειδή σώπαινε και δεν μου έδινε κα μια απάντηση, πάλι του λέω:
“Για χάρη του Κυρίου πες μου”.
Κι εκείνος, αφού για λίγο κρατήθηκε, μου λέει:
“Έχω τριάντα τρία χρόνια”.
Πάλι του λέω:
“Κάνε τέλεια την αγάπη, γιατί ξέρεις πολύ καλά ότι για ωφέλεια της ψυχής
σε ρωτώ, πες μου, τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα της ησυχαστικής σου
ζωής τι κατόρθωσες;”
Εκείνος, αφού αναστέναξε από τα βάθη της καρδιάς, μου λέει:
“Ένας άνθρωπος κοσμικός τι μπορεί να κατορθώσει και μάλιστα τη στιγμή
που κάθεται στο σπίτι του; ”
Όμως εγώ τον παρακαλούσα:
“Για χάρη του Κυρίου πες μου και ωφέλησέ με”.
Και επειδή τον πίεσα πολύ, είπε:
“Συγχώρεσέ με, αυτά τα τρία ξέρω ότι κατόρθωσα: να μη γελώ, να μην
ορκίζομαι και να μη λέω ψέματα”.
Εγώ όταν τ΄ άκουσα, δόξασα τον Θεό ”.
36. Είπε ο αββάς Ησαϊας στον αββά Μακάριο:
“Πες μου έναν λόγο”.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Να αποφεύγεις τους ανθρώπους”.
Τον ρωτάει ο αββάς Ησαϊας:
“Τι σημαίνει να αποφεύγει κανείς τους ανθρώπους; ”
Και ο Γέροντας του απαντά:
15
“Σημαίνει να καθίσεις στο κελί σου και να κλάψεις τις αμαρτίες σου”.
38. Ένας αδελφός επισκέφτηκε στη Σκήτη τον αββά Μωυσή και του ζήτησε να
του πει κάποιον λόγο.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Πήγαινε, κάθισε στο κελί σου, και το κελί σου θα σου τα διδάξει όλα”.
45. Ο αββάς Ιωσήφ λέει στον αββά Νισθερώο:
“Τι να κάνω με τη γλώσσα μου, που δεν μπορώ να τη συγκρατήσω; ”
Του λέει ο Γέροντας:
“Βρίσκεις ανάπαυση, αν μιλήσεις; ”
“Όχι”, του απαντά.
Τότε λέει ο Γέροντας:
“Αφού δεν έχεις ανάπαυση, γιατί μιλάς; Καλύτερα να σιωπάς και, αν
γίνεται συζήτηση, προτιμότερο πολλά να ακούς παρά να λες”.
60. Διηγήθηκε κάποιος ότι τρεις φιλόπονοι άνθρωποι, φίλοι μεταξύ τους,
έγιναν μοναχοί.
Ο πρώτος διάλεξε σαν έργο του να ειρηνεύει τους ανθρώπους, που είχαν
εχθρικές σχέσεις μεταξύ τους, σύμφωνα με τον Ευαγγελικό λόγο:
“Μακάριοι οι ειρηνοποιοί”.
Ο δεύτερος να επισκέπτεται τους αρρώστους και ο τρίτος έφυγε για να
ησυχάσει στην έρημο.
Ο πρώτος λοιπόν, αν και κόπιασε για να σταματήσει τις διαμάχες των
ανθρώπων, δεν μπόρεσε να τους θεραπεύσει όλους και, επειδή έπεσε σε
ακηδία, πήγε σ΄ αυτόν που υπηρετούσε τους αρρώστους και τον βρήκε κι
αυτόν να παραμελεί το έργο του, καθώς δεν επαρκούσε να εφαρμόσει
πλήρως την εντολή.
Συμφώνησαν λοιπόν και οι δύο και πήγαν να δουν τον ερημίτη.
Του εξέθεσαν τη θλίψη τους και τον παρακάλεσαν να τους πει τι
κατόρθωσε αυτός.
Εκείνος, αφού έμεινε αμίλητος για λίγο, έριξε κατόπιν νερό στη λεκάνη και
τους λέει:
“Προσέξτε το νερό”.
Ήταν βέβαια ταραγμένο.
Μετά από λίγο τους λέει πάλι:
“Προσέξτε και τώρα πώς έγινε το νερό”.
Και μόλις πρόσεξαν το νερό, βλέπουν σαν σε καθρέπτη τα πρόσωπά τους.
Τους λέει λοιπόν τότε:
16
“Έτσι είναι κι αυτός που ζει ανάμεσα σε ανθρώπους.
Εξαιτίας της ταραχής δεν βλέπει τα σφάλματά του.
Όταν όμως ησυχάσει και προπαντός στην έρημο, τότε βλέπει τα
ελαττώματα του εαυτού του”.
62. Είπε ένας Γέροντας:
“Όπως ακριβώς σ΄ έναν δρόμο, όπου πηγαινοέρχονται πολλοί πεζοί, ποτέ
δεν φυτρώνει χορτάρι ούτε κι αν το σπείρεις, γιατί πατιέται το χώμα, έτσι
συμβαίνει και με μας.
Παραιτήσου από κάθε φροντίδα και θα δεις να φυτρώνουν αυτά, που δεν
γνώριζες, ότι βρίσκονταν μέσα σου, επειδή πάνω σ΄ αυτά περπατούσες”.
65. Ένας Γέροντας είπε:
“Εκείνος που αμάρτησε στον Θεό, οφείλει να ξεκόψει τον εαυτό του από
κάθε ανθρώπινη αγάπη, έως ότου πληροφορηθεί ότι ο Θεός έγινε φίλος
του.
Γιατί η αγάπη των ανθρώπων μας εμποδίζει από την αγάπη του Θεού”.
17
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Για την κατάνυξη
1. Είπε ο αββάς Αντώνιος:
“Έχοντας το φόβο του Θεού ζωντανό στη σκέψη μας, να θυμόμαστε
πάντοτε το θάνατο.
Να μισήσουμε τον κόσμο και όλα τα του κόσμου, να μισήσουμε κάθε
σαρκική ανάπαυση, να απαρνηθούμε στη ζωή αυτή, για να ζήσουμε με τον
Θεό. Να θυμάστε τι υποσχεθήκατε στον Θεό. Γιατί αυτό θα μας το ζητήσει
την ημέρα της κρίσεως.
Ας δοκιμασθούμε λοιπόν με την πείνα, τη δίψα και τη γύμνια.
Ας αγρυπνήσουμε, ας πενθήσουμε, ας στενάξουμε με την καρδιά μας.
Ας ερευνήσουμε αν γίναμε άξιοι του Θεού. Να αγαπήσουμε τη θλίψη, για
να βρούμε τον Θεό.
Να καταφρονήσουμε τη σάρκα, για να σωθεί η ψυχή μας”.
2. Έλεγαν για τον αββά Αρσένιο, ότι όλο τον χρόνο της ζωής του καθισμένος
στο εργόχειρό του, είχε στον κόρφο του ένα μαντήλι για τα δάκρυα που
έπεφταν από τα μάτια του.
3. Ένας αδελφός παρακάλεσε τον αββά Αμμωνά:
“Πες μου έναν λόγο”.
Και ο Γέροντας του λέει:
“Πήγαινε και να σκέφτεσαι, όπως σκέφτονται οι κακούργοι που είναι στη
φυλακή, εκείνοι πάντα ρωτούν τους ανθρώπους που είναι ο άρχοντας και
πότε έρχεται, και κλαίνε από την αγωνία.
Έτσι και ο μοναχός οφείλει πάντα να προσέχει την ψυχή του και να λέει:
“Αλίμονό μου, πώς θα μπορέσω να παρουσιασθώ στο βήμα του Χριστού
και τι θα του απολογηθώ;”
Αν σ΄ αυτό έχεις διαρκώς στραμμένη την προσοχή σου, μπορείς να σωθείς”.
6. Ένας αδελφός είπε στον αββά Ποιμένα:
“Με ταράζουν οι λογισμοί μου και δεν μ΄ αφήνουν να φροντίσω για τις
αμαρτίες μου, αλλά με κάνουν να προσέχω τις ελλείψεις του αδελφού
μου”.
18
Ο Γέροντας του μίλησε τότε για τον αββά Διόσκορο, ότι στο κελί του
έκλαιγε πάντοτε για τον εαυτό του, ενώ ο μαθητής του καθόταν στο άλλο
κελί.
Πήγε λοιπόν κάποια φορά ο μαθητής στο κελί του Γέροντα και τον βρήκε
να κλαίει, οπότε του λέει:
“Πάτερ, γιατί κλαις;”
Κι ο Γέροντας του απαντά:
“Τις αμαρτίες μου, παιδί μου, κλαίω”.
Του λέει ο αδελφός:
“Δεν έχεις αμαρτίες, πάτερ”
Και ο Γέροντας του αποκρίνεται:
“Αλήθεια, αν αφεθώ να δω τις αμαρτίες μου, δεν μου φθάνουν άλλοι τρεις
ή τέσσερις να κλαίνε μαζί μου γι΄ αυτές”.
Είπε λοιπόν ο αββάς Ποιμήν: “Έτσι είναι ο άνθρωπος που γνώρισε τον
εαυτό του”.
8. Ο αββάς Ηλίας είπε:
“Εγώ τρία πράγματα φοβούμαι,
την έξοδο της ψυχής από το σώμα,
τη συνάντησή μου με τον Θεό και
την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης για μένα”.
9. Ο αββάς Ησαϊας είπε:
“Είναι απαραίτητο αυτός που ζει τη ζωή της ησυχίας να βάζει τον φόβο της
συνάντησης με τον Θεό μπροστά από την ανάσα του, γιατί ενόσω η
αμαρτία πείθει την καρδιά του να την ακολουθεί, δεν ήρθε ο φόβος του
Θεού μέσα του ακόμα και βρίσκεται μακριά από το έλεος του Θεού”.
14. Έλεγε ο αββάς Ησαϊας:
“Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα για τη σωτηρία μου.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα να καθαρίσω τον
εαυτό μου, ώστε να είμαι άξιος να γείρει λίγο προς το μέρος μου ο
ελεήμων Θεός.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί δεν αγωνίσθηκα να βγω νικητής στους
πολέμους των εχθρών σου, ώστε Εσύ να βασιλεύσεις μέσα μου”.
15. Είπε πάλι:
“Αλίμονό μου, που ολόγυρά μου βρίσκεται τ΄ όνομά Σου, κι όμως εγώ
υπηρετώ τους εχθρούς σου.
19
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί κάνω αυτά που αηδιάζει ο Θεός,
γι αυτό και δεν με θεραπεύει”.
16. Είπε ακόμη:
“Αλίμονό μου, αλίμονό μου, γιατί έχω απέναντί μου κατηγόρους για
όσα γνωρίζω και για όσα δεν γνωρίζω και δεν μπορώ να τα αρνηθώ.
Αλίμονό μου, αλίμονό μου, πώς μπορώ να συναντήσω τον Κύριό μου
και τους αγίους του, αφού οι εχθροί μου δεν άφησαν ούτε ένα μέλος μου
καθαρό ενώπιον του Θεού;”
17. Ο μακάριος Θεόφιλος, ο αρχιεπίσκοπος, έλεγε:
“Πόσο μεγάλο φόβο και τρόμο και δυσκολία έχουμε να αντικρίσουμε, την
ώρα που η ψυχή χωρίζεται από το σώμα! Τότε μας πλησιάζει στρατιά και
δύναμη των αντίθετων δυνάμεων, οι άρχοντες του σκότους, οι κυρίαρχοι
της πονηρίας και αρχές και εξουσίες, τα πονηρά δηλαδή πνεύματα, και
κρατούν την ψυχή σαν σε κάποια δίκη, παρουσιάζοντας ενώπιόν της όλα
τα αμαρτήματα, που είτε με επίγνωση είτε από άγνοια έκανε, από τη
νεαρή ηλικία μέχρι την ώρα που στα ξαφνικά την κατέλαβαν. Στέκονται
λοιπόν και την κατηγορούν για όλα, όσα έκανε. Λοιπόν, ποιόν τρόμο
νομίζεις ότι αισθάνεται εκείνη την ώρα, έως ότου βγει η απόφαση και
ελευθερωθεί απ΄ αυτά; Αυτή είναι η κρίσιμη ώρα για την ψυχή, μέχρι να δει
ποιο θα είναι το αποτέλεσμα γι αυτήν.
Επίσης και οι θείες δυνάμεις στέκονται ακριβώς απέναντι στις αντίθετες
και με τη σειρά τους παρουσιάζουν τα καλά της έργα. Σκέψου λοιπόν, η
ψυχή μες στη μέση με τι φόβο και τρόμο στέκεται, έως ότου βγει η
απόφαση της δίκης της από τον δίκαιο Κριτή, και αν είναι άξια, οι πρώτοι
διώχνονται επιτιμητικά και την ψυχή την αρπάζουν οι Θείες δυνάμεις από
τα χέρια των δαιμόνων και στο εξής κατοικεί αμέριμνη, σύμφωνα μ΄ αυτό
που έχει γραφεί: “Όλοι όσοι θα κατοικούν σε σένα θα ευφραίνονται”.
Έτσι εκπληρώνεται και άλλος λόγος της Γραφής, “Έφυγε μακριά τους κάθε
πόνος, λύπη και στεναγμός”.
Τότε ελευθερωμένη πια προχωρεί σ΄ εκείνη την απερίγραπτη χαρά και
δόξα, στην οποία και θα εγκατασταθεί.
Εάν όμως βρεθεί να έχει ζήσει με αμέλεια, ακούει τη φοβερότατη φωνή:
“Να απομακρυνθεί ο ασεβής, για να μη δει τη δόξα του Κυρίου”.
Τότε την ψυχή αυτή την περιμένει ημέρα οργής, ημέρα θλίψης και
ανάγκης, το σκοτάδι και η μαυρίλα. Αφού παραδοθεί στην κόλαση και στην
αιώνια φωτιά, θα είναι καταδικασμένη να τιμωρείται στους απέραντους
αιώνες. Τότε πού είναι η καύχηση του κόσμου, πού η κενοδοξία, πού η
καλοπέραση και η απόλαυση, πού η επίδειξη, πού η ανάπαυση, πού τα
μεγάλα λόγια, πού τα χρήματα και η υψηλή καταγωγή, πού ο πατέρας, πού
η μητέρα, πού οι αδελφοί; Ποιος από αυτούς θα μπορέσει να γλιτώσει
20
αυτήν την ψυχή, που θα την καίει η φωτιά και πικρά βάσανα θα την
κατέχουν;
Αφού αυτά έτσι έχουν, τι λογής πρέπει να είναι η δική μας ζωή με άγια
αναστροφή και με κάθε ευλάβεια προς τον Θεό;
Τι αγάπη έχουμε χρέος να αποκτήσουμε, τι λογής συμπεριφορά, τι τρόπο
ζωής, τι λογής πορεία;
Ποια ακρίβεια στην κάθε μας ενέργεια, τι λογής πρέπει να΄ ναι η προσευχή
μας, πόση βεβαιότητα να έχουμε;
Αυτά λοιπόν αφού τα περιμένουμε να συμβούν, ας φροντίσουμε να μας
βρει ο Κύριος ακηλίδωτους και άμεμπτους, με ειρήνη, για να αξιωθούμε να
τον ακούσουμε να λέει:
“Ελάτε οι ευλογημένοι από τον Πατέρα μου και κληρονομήστε τη βασιλεία,
που έχει ετοιμασθεί για σας από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος”.
21. Είπε ο αββάς Ιακώβ:
“Όπως ακριβώς σ΄ ένα σκοτεινό θάλαμο, όταν μπει ένα λυχνάρι, τον
φωτίζει, έτσι και ο φόβος του Θεού, εάν έλθει στην καρδιά του ανθρώπου,
τη φωτίζει και της διδάσκει όλες τις αρετές και τις εντολές του Θεού”.
23. Είπε ο αββάς Λογγίνος:
“Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα,
η αγρυπνία καθαρίζει τον νου,
η ησυχία φέρνει το πένθος,
το πένθος βαπτίζει τον άνθρωπο και τον απαλλάσσει από την
αμαρτία”.